Mối quan hệ bệnh nhân và thầy thuốc - Kỳ 1

Trong thời gian gần đây, hiện tượng gây rối của thân nhân bệnh nhân tại các bệnh viện ngày càng tăng, trong vòng hơn một tháng qua có 2 vụ gây rối điển hình như sau:

“5 y, bác sĩ bị chấn thương,rách xước mặt mày, nặng thì phải khâu nhiều mũi, nhẹ thì thâm tím; 1 máy sốc điện dùng để cấp cứu bị phá hỏng, toàn bộ mặt trước kính che phòng điều trị Khoa Hồi sức tích cực (HSTC) bị đập vỡ, đó là hậu quả để lại của vụ việc người nhà bệnh nhân xông vào hành hung thầy thuốc và đập phá Khoa HSTC, Bệnh viện đa khoa (BVĐK) tỉnh Hà Tĩnh trưa ngày 12/8 vừa qua” (Website: suckhoedoisong.vn).

“Gần đây nhất, vào ngày 23/9, 2 nhóm giang hồ gây ra vụ hỗn chiến tại Bệnh viện Nhân dân Gia định (TPHCM). Hỗn chiến xảy ra giữa hai nhóm người nhưng lại được lôi vào khu vực cấp cứu của bệnh viện để giải quyết. Sau một hồi gây náo loạn, nhóm côn đồ quay lại đòi xử bác sĩ. Vì lo sợ “chẳng phải đầu cũng phải tai” nên các bác sĩ phải trốn trong các phòng và khóa chặt cửa. Suốt hơn một tiếng trốn nhóm giang hồ, toàn bộ công việc trong khoa cấp cứu bị đình trệ. Tình hình chỉ trở lại ổn định sau khi 30 cảnh sát của Công an quận Bình Thạnh được tăng cường đến trấn áp” (Website: vov.vn)

Các vụ gây rối điển hình thường có nguyên nhân từ sự bức xúc của thân nhân và cộng đồng về các tai biến nghiêm trọng xảy ra trên bệnh nhân, hoặc do tính hung hăng của các băng nhóm côn đồ. Các vụ việc phản ánh trên báo chí chỉ là phần bề nổi của một tảng băng chìm, tại các cơ sở y tế thường xuyên có những xung đột giữa bệnh nhân và thầy thuốc ở nhiều mức độ khác nhau. Hiện tượng này ẩn sâu bên trong có nhiều nguyên nhân và cách nhìn nhận khác nhau, bài viết này chia sẻ với các anh chị em đồng nghiệp một góc nhìn từ chân dung bệnh nhân ngày nay.

Dựa trên số liệu thống kê tháng 10/2012 của WeAreSocial, một tổ chức có trụ sở chính ở Anh nghiên cứu độc lập về truyền thông xã hội toàn cầu, Việt Nam có 30,8 triệu người sử dụng internet, tỉ lệ người dùng Internet trên tổng số dân là 34% (cao hơn mức trung bình của thế giới là 33%). Riêng năm 2012, Việt Nam có thêm 1,59 triệu người dùng mới. Mạng xã hội, thiết bị kỹ thuật số và điện thoại di động của VN đang phát triển với tốc độ đáng kinh ngạc, với người sử dụng Internet trong nước tăng 5% kể từ báo cáo khảo sát của WeAreSocial vào cuối năm 2011.

Ngày nay, phóng viên tác nghiệp dễ dàng hơn, tốc độ đưa tin trên các báo điện tử được tính bằng phút. Thông tin báo chí về ngành y rất đa chiều, bao gồm những thông tin thuận lợi và bất lợi, nhưng cũng có một số phóng viên đưa tin thiếu khách quan ảnh hưởng nghiêm trọng đến uy tín của ngành hoặc cá nhân bác sĩ. Không chỉ cánh phóng viên đưa tin, một người bình thường, với một chiếc iphone, cũng có khả năng tác nghiệp như một phóng viên nghiệp dư vào bất cứ lúc nào nếu họ muốn. Bất kỳ người nào có được thông tin, họ sẽ dễ dàng đăng một status trên facebook với nội dung gây sốc kèm theo các bức ảnh minh họa, từ đó tạo ra một hiệu ứng comment với nhiều ý kiến thuận, nghịch khác nhau, và thông tin có thể được được share hoặc sao chép không thể ngăn cản được. Song song với các status của cộng đồng, hàng loạt status của nhân viên y tế được lan truyền, tuy nhiên phạm vi chủ yếu trong  ngành và một phần nhỏ cộng đồng bên ngoài, để chia sẻ hoặc góp cùng đồng nghiệp và phản ứng lại các status tiêu cực của cộng đồng. Dù rất nỗ lực nhưng các status của nhân viên y tế vẫn còn là những tiếng nói yếu và thường bị lấn át trong hiệu ứng sốc của cộng đồng rộng lớn hơn. Ai cũng hiểu rằng sự bức xúc dễ dàng được đăng tin hơn là sự cảm kích, do vậy nhân viên y tế luôn thiệt thòi trong các làn sóng của truyền thông. Dù giới y khoa có chấp nhận hay không,kênh này vẫn đương nhiên tồn tại, ngày càng ảnh hưởng tích cực hoặc tiêu cực đến uy tín của người hành nghề và các cơ sở y tế. Như vậy, bên cạnh sự giám sát từ các cơ quan chức năng của nhà nước, ngày nay hoạt động ngành y lại có thêm một kênh thông tin bao hàm sự giám sát ngẫu nhiên từ bệnh nhân, thân nhân và cộng đồng.

Kiến thức y khoa của người dân ngày càng được nâng cao thông qua các chương trình giáo dục sức khỏe cộng đồng,thông qua các phương tiện truyền thông, các tạp chí sức khỏe và đặc biệt qua internet, trong đó Google là một công cụ tìm kiếm hữu hiệu nhất. Khi một người có vấn đề về sức khỏe, họ có khuynh hướng tìm kiếm các thông tin trên mạng, các thông tin đó từ nhiều nguồn khác nhau. Những thông tin họ có được có những thông tin đáng tin cậy nhưng cũng có những thông tin không chính xác, tuy nhiên sự hiểu biết của cộng đồng ngày càng được nâng cao, từ đó hình thành nên rất nhiều bệnh nhân có kiến thức y khoa. Với sự hiểu biết này, bệnh nhân sẽ cộng tác với bác sĩ tốt hơn trong quá trình khám chữa bệnh và tự bảo vệ sức khỏe cho bản thân, nhưng có những bệnh nhân sử dụng hiểu biết của mình để phản ứng các chỉ dẫn của bác sĩ, những ý kiến của bệnh nhân có khi hợp lý và cũng có lúc không đúng, trong cả hai tình huống đều ảnh hưởng tiêu cực đến tâm lý từ hai phía.

Cơ chế “xin - cho” và tính ban phát trong thời kỳ bao cấp có phần ảnh hưởng đến mối quan hệ giữa bệnh nhân và thầy thuốc trong một thời gian dài. Cách cư xử đó vẫn còn tồn tại đến nay trong một số nhân viên y tế, nhất là nhân viên y tế tại các bệnh viện công lập. Cách tiếp xúc khắt khe đó đã va chạm mạnh vào phong cách giao tiếp có sức thuyết phục theo lối hiện đại. Xã hội đã có sự thay đổi, khác với trước đây,bệnh nhân có quyền được biết về các thông tin bệnh tật của họ, nhân viên y tế không còn truyền thông áp đặt một chiều mà ngày càng phát huy vai trò tư vấn trong quá trình khám chữa bệnh. Luật khám chữa bệnh đã mở rộng hơn quyền của bệnh nhân, dần dần bệnh nhân có những đòi hỏi các y bác sĩ, bệnh viện phải đáp ứng những yêu cầu theo luật định. Đáp ứng đầy đủ các quyền lợi của bệnh nhân cũng là một áp lức rất lớn, trong số đó cũng có những người lạm dụng quyền bệnh nhân để gây khó khăn cho y bác sĩ và các cơ sở y tế.

Khái niệm bệnh nhân là khách hàng chưa từng xuất hiện trong thời bao cấp, nay khái niệm này đã trở nên phổ biến và bệnh nhân là khách hàng được mặc định tại các cơ sở y tế tư nhân và các đơn vị xã hội hóa trong y tế công. Từ một đối tượng được xem là chiếu dưới trong mối quan hệ bệnh nhân và thầy thuốc, nay vị thế đã chuyển dần, cảm giác được chăm sóc, được tôn trọng làm bệnh nhân rất phấn khích. Sự giao tiếp hai chiều đã tạo dựng mối quan hệ giữa bệnh nhân và thầy thuốc càng tốt đẹp hơn.Tuy nhiên, nếu đã là khách hàng, người trả tiền để sử dụng dịch vụ, dòng tiền của khách hàng là dòng tiền để bệnh viện tồn tại, thì không ít bệnh nhân có cảm giác mình là “thượng đế” hoặc có một chút dòng máu của “thương đế”, do vậy bệnh nhân nêu cao tinh thần “thượng đế” trong lời nói, hành động, và đôi lúc họ có những thái độ trịch thượng, khiêu khích, xúc phạm nhân viên y tế, ảnh hưởng xấu đến mối quan hệ này.

Những tiêu cực, yếu kém nhiều mặt của ngành y hiện tại và trong những năm gần đây đã gây bất lợi cho nhân viên y tế. Sự cao quý của ngành y ngày càng giảm dần trong suy nghĩ của bệnh nhân, thay vào đó là những ấn tượng không tốt về nhân viên y tế, sự trân trọng của bệnh nhân đối với y bác sĩ đã không còn nhiều mà thường bắt gặp những ánh mắt nghi ngờ.  Niềm tin của cộng đồng đối với y bác sĩ ngày càng giảm sút, người dân có tâm lý rất sợ mỗi khi phải đến bệnh viện và ngại tiếp xúc với nhân viên y tế. Không ít bệnh nhân và thân nhân dựa vào những yếu kém đã lan truyền để uy hiếp tinh thần những người hành nghề y. “Tôi sẽ cho đăng báo” hoặc “tôi sẽ đưa lên mạng” là những câu nói thường được nghe từ thân nhân bệnh nhân khi họ không hài lòng về nhân viên y tế. Ngoài ra, một số bệnh nhân hoặc thân nhân có tính ỷ vào quyền thế, nếu họ có người thân làm quan chức hoặc làm cán bộ lãnh đạo của bệnh viện, họ sẵn sàng làm tổn thương cho bất kỳ nhân viên y tế nào mà họ không vừa ý. Đây là những mặt trái của bệnh nhân, thân nhân mà các y bác sĩ đang gánh chịu, hiện tượng này ngày càng phổ biến.